Ouderverstoting en partnermishandeling: Twee kanten van dezelfde medaille, zegt sociaal psycholoog

Colorado State University

Samenvatting:
Volgens een nieuwe studie zijn oudervervreemdend gedrag en dwangmatig controlerend misbruik vergelijkbaar, en moeten ze op dezelfde manier worden behandeld in familierechtelijke procedures.

HET VOLLEDIGE VERHAAL

Misbruikende intieme relaties worden soms gekenmerkt door een machtsonevenwichtigheid, waarbij de misbruiker controle houdt over de misbruikte partij door hun financiële, sociale en andere keuzes te beperken. Dit staat bekend als dwangmatige controle, of als er sprake is van zware fysieke mishandeling. Maar wat gebeurt er als de mishandelaar de kinderen van het echtpaar gebruikt als wapen om controle uit te oefenen?

Deze specifieke situatie heeft een naam – ouderverstotend gedrag – en Jennifer Harman, sociaal psychologe aan de Colorado State University, heeft een groot deel van haar carrière gewijd aan het onder de aandacht brengen van dit probleem door middel van wetenschappelijk onderzoek.

Ouderverstotend gedrag is gedrag waarbij een ouder probeert zijn kind zonder reden tegen de andere ouder op te zetten, meestal tijdens een echtscheiding of een scheiding, door acties zoals kwaadspreken, liegen, schuldgevoelens opwekken of belonen. Dergelijk gedrag leidt tot oudervervreemding, waarbij een kind zich om onrechtvaardige of onware redenen tegen een ouder keert. Harman en collega’s merken op dat het belangrijk is om verstoting te onderscheiden van vervreemding, waarbij het kind de banden met de ouder verbreekt om legitieme redenen zoals misbruik of verwaarlozing. Verstoting doet zich voor wanneer het kind de banden verbreekt met een ouder die geschikt is als ouder, maar ten onrechte anders wordt afgeschilderd.

Een nieuwe studie van Harman, universitair hoofddocent aan de CSU, en collega’s, gepubliceerd in het peer-reviewed tijdschrift Personal Relationships, is de eerste die de aloude interdependentietheorie toepast op de machtsdynamiek in gezinnen die te maken hebben met ouderverstoting. De interdependentietheorie is een benadering om interpersoonlijke relaties te categoriseren, waarbij de nadruk ligt op hoe de resultaten van elke persoon afhangen van de acties van anderen. Het definieert hoe en waarom mensen bepaalde keuzes maken binnen relaties, en hoe afhankelijkheden van anderen machtonevenwichten in relaties kunnen creëren.

Asymmetrieën van macht

De studie, geschreven door Harman’s student Caitlyn Grubb en Christopher Maniotes, onderzoeker aan de Universiteit van Illinois, was gebaseerd op gedetailleerde interviews met 50 vaders en 29 moeders die vervreemd waren van hun kinderen. De meeste van deze gezinnen vertoonden asymmetrie in de macht tussen de ouders, wat het argument onderstreept dat ouderlijke vervreemding en dwangmatig controlerend misbruik vergelijkbaar zijn — twee kanten van dezelfde medaille, zei Harman, en ze zouden op dezelfde manier moeten worden behandeld in familierechtelijke procedures.

“Onze bevindingen tonen aan dat ouderverstotend gedrag meer lijkt op dwangmatig controlerend geweld, intiem terrorisme en mishandeling dan andere, meer voorkomende vormen van mishandeling, zoals situationeel geweld tussen koppels,” zei Harman. “Ouderverstotend gedrag is mishandeling en moet worden opgenomen in wetgeving en beleid dat kinderen wil beschermen.”

Ongelijke machtsverhoudingen worden gecreëerd door vervreemdende ouders die controlestrategieën gebruiken zoals pesterijen, bedreigingen en intimidatie. Het resulterende klimaat maakt de andere ouder machteloos door hem het gevoel te geven dat zijn gedragsopties beperkt zijn, uit angst dat hij zijn kinderen zal verliezen of zelf gewond zal raken.

In ongeveer 80% van de onderzochte situaties was er sprake van asymmetrische machtsverhoudingen, waarvan sommige kunnen worden omschreven als een spelletje “kip” – waarbij de ouder met minder macht slechts twee beperkte keuzes heeft, en die door de verstotende ouder worden toegepast om de controle over de opvoedingsdynamiek te krijgen of te behouden. De onderzoekers ontdekten ook dat dergelijke asymmetrieën het meest voorkwamen wanneer de verstotende ouder het hoofd- of alleenverzorgingsrecht over de kinderen had.

Uit het werk van Harman en haar collega’s blijkt ook dat ouderverstoting meestal sekseneutraal is; zowel vaders als moeders doen het in ongeveer dezelfde mate, hoewel ze verschillende tactieken gebruiken. Deze sekseneutraliteit komt overeen met nationale statistieken over ander mishandelingsgedrag zoals stalking, fysiek en seksueel misbruik.

“We zien geen sekseverschillen in veel andere soorten misbruikers,” zei Harman.

Hoe kinderen lijden

Hoewel ouderlijke vervreemding in wezen partnermishandeling is, lijden de kinderen er ook onder, zei Harman. In een recent gepubliceerd overzichtsartikel bespreekt ze de verliezen die vervreemde kinderen lijden, waaronder jeugdervaringen, uitgebreide familie, gemeenschap, activiteiten en relaties.

Gedurende de jaren van onderzoek over dit onderwerp, heeft Harman bergen kritiek te verduren gekregen van diegenen die geloven dat oudervervreemding een excuus is dat wordt gebruikt door mishandelende ouders om beschuldigingen van kindermishandeling te ontlopen. Een artikel dat zij en medeauteur Demosthenes Lorandos, een advocaat en forensisch psycholoog, eerder dit jaar publiceerden, weerlegde deze beweringen. Harman is van plan door te gaan met het publiceren van onderzoek dat geloofwaardigheid en bewustzijn brengt in de problemen die oudervervreemding veroorzaakt voor gezinnen, kinderen en de maatschappij in het algemeen.

Eerder dit jaar ontving Harman de CSU 14’er award, een van de vele Provost’s Awards for Faculty Excellence die de universiteit toekent. De 14’er “erkent uitzonderlijke prestaties die blijk geven van een unieke visie, creativiteit en doorzettingsvermogen.”