OUDERS

Als je met oudervervreemding of ouderverstoting te maken krijgt, heb je geen idee wat je overkomt.

Je hebt vanaf de geboorte een hechte band met je kind.

Je kunt je misschien niet voorstellen dat je door de scheiding het contact met je kind zou kunnen verliezen…en dat het kind tegen jou ‘zegt’ je niet meer te willen zien!

Toch is dit voor veel ouders de rauwe werkelijkheid!

Verschillende redenen voor oudervervreemding

• Is wrok of rancune de reden om tegen de kinderen kwaad te spreken over de ander, dan zal je ex-partner waarschijnlijk na verloop van tijd verantwoording kunnen nemen voor de eigen emoties en het gedrag veranderen.

• Is er sprake van een ouder die het kind en/of jou misbruikt of mishandelt en die met jou strijd voert om niet door de mand te vallen? Zolang er strijd tussen twee ouders gaande is, wordt het kind niet serieus genomen of geholpen. Ook deze ouder zou toch aanspreekbaar kunnen zijn en dan willen veranderen ten behoeve van zijn of haar (toekomstige) relatie met het kind.

• Is er echter sprake van een ouder met bijvoorbeeld antisociale persoonlijkheidskenmerken met pathologisch gedrag en/of persoonlijkheidsproblematiek, dan is er niet of nauwelijks sprake van een wederzijdse relatie met het kind. Het contact met het kind heeft dan vooral een functie voor de ouder zelf en het kind dient een eigenbelang. Er is dan een duidelijk motief en een missie om, uit onmacht, jou als ouder buiten spel te moeten zetten. Kennen we het belang van deze verstotende ouder, dan weten we dat deze ouder alleen het gedrag verandert als het hem of haar ten goede komt. De motivatie om te veranderen ligt dan niet bij het verbeteren van de (toekomstige) band en relatie met het kind zelf. Het kind heeft jou nodig om zich gezond te kunnen ontwikkelen.

Wat overkomt je bij oudervervreemding?

Bij oudervervreemding krijgt niet alleen het kind, maar ook jij en anderen in je omgeving te maken met manipulaties die erop gericht zijn dat de verstotende ouder blijvend gezien wordt als de ‘goede’ ouder of de ‘beste’ ouder in een eenzijdige strijd en dat jij de slechte ouder bent. Je bent je er waarschijnlijk niet van bewust dat de woorden die worden gebruikt een doel hebben. Je merkt bijvoorbeeld wel het volgende:

• Het kind krijgt van de verstotende ouder boodschappen mee in de vorm van stellingen die pijnlijk en kwetsend zijn voor jou als andere ouder. Je wordt geprikkeld om tegen het kind te reageren op deze stellingen, die niet van het kind zelf zijn, maar van de verstotende ouder. Reageer je naar het kind toe op deze stellingen, dan ben je in feite in gesprek met de verstotende ouder en verbreek je daarmee de verbinding met het kind zelf.

• Een verstotende ouder laat op een vergelijkbare manier communicatie en gedrag zien die jou ertoe aanzetten om zodanig te reageren dat ook aan derden wordt bevestigd dat er strijd is tussen de ouders; dat jij de strijdende ouder bent en daarmee het kind belast; en jij dus de slechte ouder bent voor het kind. Hij of zij kan kwetsende leugens vertellen, zaken helemaal omkeren, of gevoelige informatie over jou doorvertellen. Of je vrienden of familie worden benaderd met onwaarheden die jou ertoe aanzetten om iets terug te zeggen en zo te bewijzen dat je in conflict bent (vaak met isolatie van vrienden/familie/werk als gevolg).

• Naarmate de aanvallen vaker voorkomen of erger worden, ervaar je weerstand naar het kind om wat het zegt; je krijgt angst om het kind te verliezen en boosheid naar de verstotende ouder. Vanuit de emoties van angst en boosheid word je er tevens toe aangezet te reageren naar de verstotende ouder om de stellingen te ontkrachten, terwijl stellingen zonder context en nuancering per definitie onwaarheden (leugens) bevatten.

• De verstotende ouder blijft jou in sommige gevallen regelmatig rechtstreeks benaderen en van jou (exclusieve) aandacht vragen, zodat je op de verstotende ouder gericht blijft.

• Daarnaast benadert de verstotende ouder het kind veelvuldig in de tijd dat het kind bij jou verblijft, bijvoorbeeld via de telefoon of de app, zodat ook het kind de aandacht gericht houdt op de verstotende ouder en deze het kind kan beïnvloeden. Dit versterkt bij jou de angst om het kind aan de verstotende ouder te verliezen.

Zodra er professionals of anderen bij betrokken worden, zal je jouw verhaal doen en, heel begrijpelijk gezien de emotionele belasting, willen bewijzen wat de verstotende ouder doet en vertellen hoe het wel zit!

Maar in plaats van dat er passende maatregelen komen voor het kind en dat de verstotende ouder wordt begrensd in het verdraaien van de werkelijkheid, merk je dat de zaak alleen maar erger lijkt te worden. Er wordt helemaal niet naar je geluisterd, de onjuistheden van de verstotende ouder worden geloofd, of je krijgt te horen dat jij het kind belast met je uitspraken. Er belanden onwaarheden in het dossier die er niet meer uit gaan, je wordt onder druk gezet om met je ex-partner in behandeling of mediation te gaan. Het kind wordt afgeschermd tot jij en je ex-partner weer als ouders kunnen samenwerken. Op de een of andere manier gaat het steeds minder over het kind en steeds meer over dingen die jij verkeerd doet.

Wat gebeurt er? Jij denkt dat je opkomt voor je kind. Anderen zien een ouder die steeds bozer en emotioneler wordt en niemand die nog weet wat wel of niet waar is van wat er wordt gezegd. Met de aanname dat het hier om twee ouders gaat die strijd voeren over hun kind, concluderen derde betrokkenen hieruit al snel dat juist jij strijd voert en het kind met de eigen emoties belast. Omdat het kind loyaal moet kunnen zijn aan allebei de ouders, zullen derden oordelen dat zij het kind moeten beschermen in de eigen ontwikkeling door in te zetten op het oplossen van de strijd tussen de ouders en dat jij, de emotionele ouder, moet worden begrensd en hulp nodig hebt.

De verstotende ouder, die feitelijk het kind belast, wordt beloond en gestimuleerd om het manipulerende gedrag naar het kind en jou voort te zetten. Terwijl jij op basis van onjuiste aannames door derden als belastende ouder wordt gekwalificeerd en begrensd, zet de verstotende ouder onbegrensd verder in op het met woorden en gedrag bewijzen aan derden dat hij of zij de goede ouder is, dat het kind het fijn heeft bij hem of haar en op het diskwalificeren van jou. Jouw machteloosheid, angst en boosheid nemen toe. Je strijdvaardigheid eveneens. Het beeld over jou, waarmee de verstotende ouder derden wil overtuigen, wordt daarmee bevestigd en de cirkel is rond. Een beeld van de ene en van de andere ouder is dan vaak gevestigd en wordt, eenmaal opgenomen in het Jeugddossier, mede uitgangspunt in vervolgtrajecten – met ernstige gevolgen voor het kind én voor jou. Je belandt steeds verder in drijfzand.

Wat kun je als ouder doen?

• Weet dat een verstotende ouder manipuleert door gebruik te maken van emoties; van jouw emoties, van emoties van het kind en die van anderen. Een verstotende ouder ‘drukt bij jou op een knop’ en jij reageert vanuit de emotie die dit oproept, met alle gevolgen van dien. De emoties zijn heftig, maar ze dienen een doel van iemand anders en horen dus niet bij jou. Doe kennis op over in feite een beperkt aantal gedrags- en communicatiepatronen die de verstotende ouder steeds opnieuw gebruikt om jou te emotioneren. Maak onderscheid tussen wat iemand doet en wil dat jij doet; begrijp ook de reden en de onmacht van de verstotende ouder om het anders te kunnen doen; en de emoties die het bij jou oproept.

• Een verstotende ouder heeft het doel dat jij en ook jullie kind op hem of haar gericht blijven. Gevoelens van schuld en schaamte zijn je aangepraat, zelfs al lijken ze soms heel reëel. Zoek verbinding met mensen in het normale leven en mensen die echt begrijpen wat er speelt.

• Weet dat er ook in je naaste omgeving mensen zullen zijn die jou niet zullen begrijpen en een beeld hebben gekregen van de verstotende ouder als een hele goede ouder voor het kind. Dat kunnen zelfs goede vrienden of naaste familie zijn. Ga niet in discussie en tracht niemand te overtuigen en/of verwacht niet de erkenning die je nodig hebt. Het helpt meestal niet en door erop in te gaan kan het juist lijken alsof jij in strijd bent met de andere ouder. Het onbegrip ontneemt je energie.

• Investeer in jezelf, zodat je er kunt zijn voor jullie kind die een krachtige en verbindende ouder nodig heeft die zich niet door de eigen emoties laat leiden. Ook als je kind contact afwijst of zich afwijzend tegen je opstelt, heb je als krachtige en verbindende ouder de beste mogelijkheden voor verbinding met het kind zelf. Dat kan soms lang duren. Zoek eventueel professionele hulp om je eigen ervaringen en gevoelens te verwerken.

• In het scheidingsproces heb je ook zo snel mogelijk regie nodig! Derde partijen zullen veelal uitgaan van een strijd tussen twee ouders over het kind en vanuit dit frame inzetten op de communicatie tussen de beide ouders, om zo het kind te behoeden voor wat gezien wordt als een loyaliteitsprobleem. Het is verstandig om uit de strijd te blijven met de andere ouder, omdat het kind manipuleerbaar is door een verstotende ouder als er strijd is. Het is verstandig om steeds te communiceren vanuit het perspectief van het kind dat de eigen relatie met de andere ouder zal moeten vormgeven. Jij en de verstotende ouder zijn toch ex-partners en uit elkaar? Alles wat je doet, is in het kader van ouderschap.

• Wees duidelijk naar het kind dat het als eigen persoon loyaal mag zijn aan allebei zijn of haar eigen ouders en eigen ervaringen mag opdoen met allebei. Geef het kind het vertrouwen dat het als eigen persoon een eigen mening mag ontwikkelen en vooral trouw mag zijn aan zichzelf. Investeer in je eigen band met het kind. Als het kind iets moeilijk vindt en over de eigen ervaringen iets wil vertellen, erken het kind in de eigen gevoelens en ervaringen en denk dan met het kind mee hoe hiermee om te gaan en hoe het dit zelf zo goed mogelijk zou kunnen oplossen. Kinderen hebben wijsheid! (herstelgerichte benadering – hoe voeg ik deze relatie met mijn ouder in mijn leven in).

• Weet dat bij oudervervreemding het kind wordt beïnvloed en met stellingen kan komen die pijnlijk zijn voor jou. Weet dan ook dat het kind zelf niet de bedoeling heeft om jou te kwetsen en de stellingen van de vervreemdende ouder zijn. Je wil niet/Je wil voorkomen dat het kind de stellingen als eigen waarheid aanneemt en je kunt de stelling ontmantelen door een paar vragen te stellen. Voorbeeld: ‘Ik haat je’ – ‘oh, haat je mij? Dat is wel veel hoor!’ – ‘en vorige week hebben we samen koekjes gebakken en zijn we naar de speeltuin geweest en dat vond ik hartstikke leuk, en jij?’ – ‘ja, dat vond ik ook leuk’ – ‘wat is dat eigenlijk: haten?’ – ‘ja, maar ik haat je helemaal niet’ – ‘gelukkig maar’ – ‘waarom zeg je het dan? – ‘papa/mama zegt dat’ – ‘oh, dat is dus niet wat jij vindt, maar wat jouw vader/moeder vindt. Nou, je mag zelf weten wat je vindt, hoor’ (veel kinderen geven dan zelf aan dat de ouder die dit vindt en zegt dit doet ‘omdat hij of zij wil dat ik bij hem of haar kom wonen’ – kinderen hebben wijsheid).

• Communiceer naar de verstotende ouder en naar derde partijen zo feitelijk mogelijk. Laat iemand met je meekijken als je dat nodig hebt.

• Neem regie, zoals je in een normale situatie als ouder bij een scheiding ook zou doen, en houd in wat je doet of zegt steeds het einddoel van een definitief stabiele situatie voor alle betrokkenen voor ogen.

• Als ouderverstoting al een feit is, zoek dan hulp voor jezelf en bespreek de eventuele mogelijkheden en de dilemma’s in hoe je de verbinding met het kind kunt herstellen.

Ben je een verstoten ouder?

Dan is jou onbeschrijflijk leed aangedaan. Jouw ervaringen in het proces van scheiden waren traumatiserend. De vervreemding werd niet gezien, herkend en erkend. Je rechtsgevoel is onderuitgehaald. Wat rest zijn jouw gevoelens van groot gemis, ongeloof, intense onmacht en woede over het onrecht. En dat is terecht! En dat mag je zo voelen.

Het recht om als ouder jullie kind op te mogen voeden, werd niet gewaarborgd.

Het recht van jullie kind om loyaal te mogen zijn aan jou en aan de verstotende ouder én aan zichzelf, werd niet beschermd!

Deze tekst werd geschreven door Joke de Jong, directrice bij Expertise & Studiecentrum VSNO