‘Als je wordt geboren in een gezin met een narcistische ouder, heb je geen stem. “Kinderen zullen al vroeg ontdekken dat wat zij denken, willen of voelen niet belangrijk is, want de narcist komt altijd op de eerste plaats,” zegt Mjon van Oers, auteur van Voorbij het narcisme. In dit artikel belicht ze de pijnlijke en verstrekkende gevolgen hiervan.

Bij vrijwel alle gezinnen waarin een van de ouders narcistisch is, is hetzelfde patroon zichtbaar. Het narcistische gezin ziet er aan de buitenkant vaak overdreven perfect uit. De narcist doet alles om het goede imago in stand te houden en de partner doet dikwijls mee. Van de kinderen wordt verwacht, zo niet geëist, dat zij minstens even hard hun best doen. Ze moeten in alles braaf en perfect zijn, met inachtneming van wat anderen ervan zouden kunnen vinden.

Het gevoel van schaamte als je iets ‘fout’ doet, is voor hen een extra stressfactor. Ze zullen al vroeg ontdekken dat wat zij denken, willen of voelen niet belangrijk is, want binnen het gezin komt de narcist altijd op de eerste plaats. Zelf hebben ze geen stem.’

Narcisme binnen het gezin: een litteken voor het leven

Door Mjon van Oers

Als je wordt geboren in een gezin met een narcistische ouder, heb je geen stem. “Kinderen zullen al vroeg ontdekken dat wat zij denken, willen of voelen niet belangrijk is, want de narcist komt altijd op de eerste plaats,” zegt Mjon van Oers, auteur van Voorbij het narcisme. In dit artikel belicht ze de pijnlijke en verstrekkende gevolgen hiervan.

Kinderen in narcistische familiesystemen proberen om liefde, aandacht en goedkeuring te verdienen door te voldoen aan de behoeften van hun ouders.

Het perfecte gezin

Zo braaf mogelijk zijn

Kinderen in narcistische familiesystemen proberen om liefde, aandacht en goedkeuring te verdienen door te voldoen aan de behoeften van hun ouders. Ze vergeten daarbij hun eigen behoeften en emoties. Ze krijgen dus niet of nauwelijks de gelegenheid om hun eigen behoeften te ontdekken en te verkrijgen wat zij zelf nodig hebben.

Ieder kind reageert anders op een narcistische vader of moeder. Sommige kinderen worden hyperalert en scannen – ook als ze later volwassen zijn – altijd hun omgeving op gevaar of bedreigingen. Hun gevoel van onveiligheid is diepgeworteld. Anderen zijn zeer meegaand; vooral meisjes willen graag de harmonie behouden. Ze proberen aan de eisen van de narcistische ouder te voldoen en offeren zich snel op.

Deze kinderen doen vaak hun uiterste best om zo braaf mogelijk te zijn. Ze zijn ook geneigd om het altijd iedereen naar de zin te maken. Ze kunnen naar de buitenwereld toe doen alsof alles in orde is, hoe slecht ze zich vanbinnen ook voelen… Het is hun aangeleerd om de ideale dochter of zoon te zijn en om een façade op te houden.

Verzet als overlevingstechniek

Het andere uiterste is het kind dat in verzet gaat tegen de narcistische ouder. Het gaat tegen hem in, trotseert hem of daagt hem uit. Of het kind trekt zich terug door zich bijvoorbeeld onverschillig op te stellen. Sommige kinderen worden zeer koppig. Ze zien hoe de zelfzuchtige ouder krijgt wat hij wil, doordat er continu aan zijn behoeften wordt voldaan door anderen. Zo leren ze al vroeg hoe ze kunnen manipuleren en ze gaan het ook zelf doen. Ze ontwikkelen de stijl van de narcistische vader of moeder, inclusief de agressie en intimidatie om hun zin te krijgen.

Weer andere kinderen zijn zich minder bewust van de dynamiek in de familie. Ze leiden zichzelf af met activiteiten en vertellen zichzelf dat alles in orde is. Er zijn genoeg voorbeelden van kinderen voorhanden die ingenieuze overlevingstechnieken ontwikkeld hebben. Ze verstoppen zich in boeken, videogames, tekenen, schrijven of andere creatieve activiteiten. Sommigen hebben het geluk een sport of hobby te vinden die afleiding en verlichting geeft. Als ze uitblinken in een activiteit, kan dat soms hun gevoel van eigenwaarde redden.

Kinderen uit elkaar gedreven

Sommige kinderen zoeken instinctief, van kleins af aan, veiligheid bij de gezonde ouder die tot hechting in staat is en wijzen de narcist af. Die zal dit kind beschouwen als een bedreiging voor zijn almacht. Zo ontstaan er binnen het gezin ‘kampen’. In het ene kamp zit de narcist met zijn geliefde kind en in het andere kamp de gezonde ouder met de zondebok.

Deze verdeling in kampen kan zwaar drukken op het contact tussen de kinderen onderling. De ongelijke behandeling kan gemakkelijk jaloezie tussen hen veroorzaken. En ook als ze het op zich prima met elkaar kunnen vinden, zal de narcist altijd proberen op de een of andere manier een wig tussen de kinderen te drijven. Hij zal het ene kind min of meer dwingen mee te doen aan de pesterijen en vernederingen van het niet-geliefde kind. Ook kunnen de kinderen worden ingezet tégen de andere ouder. Binnen een narcistisch gezin kan dit tot extra disharmonie en stress leiden.

Als volwassene weer slachtoffer

Wanneer het misbruik niet stopt en deze kinderen niet of onvoldoende hulp krijgen, zijn er meestal twee scenario’s van toepassing. Het eerste is dat het kind opgroeit tot iemand die zélf narcistische trekjes heeft. De andere mogelijkheid is dat het kind als volwassene afhankelijk blijft van anderen en zelfs relaties aangaat waarin hij opnieuw slachtoffer is van narcistisch misbruik. Narcistisch ouderschap leidt er regelmatig toe dat kinderen later zelf ofwel dader of slachtoffer worden van misbruik.

Het is ook niet zo vreemd dat kinderen van narcisten als volwassene weer slachtoffer worden. Ze zijn in veel gevallen gewend om narcisme te tolereren. Ze zijn ermee opgegroeid en erin getraind. Ze weten niet beter, dus voor hen is het normaal. Dit maakt hen kwetsbaar om opnieuw te verzeilen in een narcistische (werk)relatie. Ze hebben namelijk exact de tolerantie die een narcist zoekt. Ze herkennen het gedrag en het moeilijke daaraan is dat het niet wordt herkend als onveilig, maar juist als vertrouwd. Het is daarom van groot belang dat kinderen van narcistische ouders, wanneer ze oud genoeg zijn, langzaam de waarheid van hun situatie beginnen in te zien. Ze zijn dan in staat om betere keuzes te maken in hun eigen belang.