De stem van het kind

In Nederland is het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (VRK) op 8 maart 1995 in werking getreden. In artikel 3 van het Verdrag is vastgelegd dat het belang van het kind leidend dient zijn bij alle beslissingen die het kind betreffen. Er bestaat echter nog weinig consensus over hoe je een abstract begrip als het ‘belang van het kind’ vertaalt naar concrete acties.

Het idee dat een scheiding altijd slecht is voor kinderen is weerlegd door wetenschappelijk onderzoek. Er zijn wel een aantal specifieke factoren, zoals aanhoudende conflicten, geweld binnen het gezin,  psychische problemen van de ouders en een gebrekkige kwaliteit van de tijd die wordt doorgebracht met elke ouder, dat bijdraagt aan de emotionele schade bij het kind.

Leeftijdscategorie van het kind

Kinderen interpreteren de conflicten tussen hun ouders op verschillende manieren, afhankelijk van hun ontwikkelingsfase. Op vier- en vijfjarige leeftijd kunnen kinderen kwetsbaar zijn omdat ze de neiging hebben zichzelf de schuld te geven, en tot ongeveer zevenjarige leeftijd zijn de meeste kinderen niet in staat om de conflicten tussen hun ouders als los van zichzelf te zien. Kinderen in de leeftijd van acht tot twaalf proberen vaak om de conflicten te stoppen, en oudere adolescenten hebben de neiging om de conflictsituatie uit de weg te gaan.

Het kind moet een stem krijgen

 Het geven van een stem aan het kind in de conflictscheiding is een belangrijk streven, maar deze ‘stem’ kan binnen de context van de conflictscheiding beïnvloed worden door vele verstorende factoren. Kinderen willen niet kiezen tussen hun ouders, maar wel inspraak in de afspraken die worden opgenomen in het ouderschapsplan, zo blijkt uit onderzoek. Het hebben van een stem is niet hetzelfde als de beslissing nemen en kinderen begrijpen dat verschil.

Vaardigheden om met kinderen in gesprek te komen over wat zij hebben meegemaakt in de scheidingssituatie van hun ouders zijn essentieel. Het belang van inzicht in de feitelijke situatie enerzijds, en de beleving van het kind anderzijds, dient centraal te staan in de diagnostiek bij conflictscheidingen. Voor het feitenonderzoek raden wij het NICHD interview protocol aan. Voor het onderzoek naar de beleving van het kind, biedt onder andere de drie huizen methode van Signs of Safety informatie. Daarbij dient wel vermeld te worden dat de drie huizen methode, voor zover wij hebben kunnen nagaan, niet getoetst is op effectiviteit.

Partnergeweld bij conflictscheidingen

Bij een aanzienlijk deel van de conflictscheidingen is er al partnergeweld voorafgaand aan de scheiding. Dit geweld kan daarna voortduren of zelfs escaleren. Voorafgaand aan alle beslissingen over eventuele interventies bij conflictscheidingen, dient feitenonderzoek naar partnergeweld plaats te vinden. Er zijn vier typen partnergeweld:

Dwingende controle (Coercive Controlling Violence)
Gewelddadig verzet (Violent Resistance)
Reactief partnergeweld (Common Couple Violence)
Door de scheiding uitgelokt geweld (Separation-Instigated Violence)

Dwingende controle

Dwingende controle (ook wel intieme terreur genoemd) wordt gepleegd door zowel mannen als vrouwen, hoewel wetenschappelijk onderzoek laat zien dat vooral mannen de meeste ernstige vormen van dit type geweld plegen. Het geweld (lichamelijk, maar soms ook alleen bedreiging en manipulatie) wordt als instrument ingezet om macht over de ander te houden. De dominante partner uit deze macht en controle alleen in de relatie met de ex-partner;  daarbuiten maakt hij vaak een rustige, aangepaste indruk.

Een aangrijpend voorbeeld van dwingende controle biedt de TEDx lezing van Leslie Morgan Steiner. Steiner rekent in haar presentatie onder andere af met het vooroordeel dat alleen laagopgeleide, maatschappelijk gemarginaliseerde vrouwen slachtoffers van dwingende controle kunnen worden.

Gewelddadig verzet

Gewelddadig verzet  is geweld waarbij het slachtoffer zich verdedigt of verzet tegen de partner die het psychologische overwicht heeft en/of lichamelijk sterker is. Dit geweld is een poging tot zelfbescherming of bescherming van de kinderen.

Reactief partnergeweld

Reactief partnergeweld is de meest voorkomende vorm van partnergeweld. Het is wederkerig geweld met een grote verscheidenheid in frequentie en ernst. Reactief partnergeweld wordt even vaak gepleegd door vrouwen als door mannen. Tekorten in emotiebeheersing en conflicthantering bij beide partners zijn de oorzaak van dit type geweld.

Door de scheiding uitgelokt geweld

Dit type partnergeweld ontstaat pas als reactie op de scheiding, bijvoorbeeld omdat een van de partners in paniek raakt of woedend wordt in reactie op de aangekondigde scheiding. Dit geweld beperkt zich vaak tot een of meerdere, soms weliswaar heftige incidenten, maar heeft een relatief laag herhalingsrisico.

Screening van partnergeweld

Deze typen partnergeweld kunnen van elkaar onderscheiden worden met een gestructureerd interview. De Mediator’s Assessment of Safety Issues and Concerns (MASIC; geautoriseerde Nederlandse vertaling: de Ruiter & van Pol, 2016) is een gevalideerde interviewmethode. Een inventarisatie van partnergeweld is noodzakelijk om te voorkomen dat verkeerde interventies worden geadviseerd, die tot escalatie en onveiligheid kunnen leiden.

Informatie over de MASIC training.

Oudervervreemding

Waarom een kind een ouder afwijst dient altijd feitelijk onderzocht te worden. Daarbij zijn er twee alternatieve scenario’s: (1) de afwijzing is gerechtvaardigd vanwege bepaald gedrag van de afgewezen ouder ten opzichte van het kind, en (2) de afwijzing is het gevolg van een haatcampagne van de andere ouder. Dit laatste wordt in de wetenschappelijke literatuur oudervervreemding (parental alienation) genoemd. Er bestaan ook mengvormen, waarbij een combinatie van (1) en (2) speelt. Het is van groot belang om als onderzoeker in deze complexe zaken onpartijdig te blijven en je niet te laten meeslepen door emoties.

In Nederland wordt de term ouderverstoting veel gebruikt om oudervervreeminding aan te duiden. Wij vinden oudervervreemding een betere vertaling van de term alienation, omdat het woord ‘alien’ verwijst naar het woord ‘vreemde’. De andere ouder wordt als het ware een ‘vreemde’ gemaakt. De term verstoting betekent letterlijk afwijzing, maar zegt nog niets over de reden van die afwijzing. In bepaalde gevallen verstoot het kind de andere ouder vanwege de manier waarop deze ouder het kind behandelt. Er kunnen legitieme redenen zijn (zoals kindermishandeling) waarom een kind weigert om contact te hebben met een ouder, en deze gerechtvaardigde afwijzing moet niet worden verward met oudervervreemding.

Een uitgebreid forensisch-diagnostisch onderzoek van alle betrokken gezinsleden, met gebruikmaking van collaterale bronnen, is noodzakelijk om de redenen voor de afwijzing van een ouder door een kind te bepalen. Dit is zeer complex onderzoek. Richtlijnen zijn onder andere te vinden in: The art and science of child custody evaluations en Parenting plan & child custody evaluations.

Bron: conflictscheiding.eu