Als het kind een van de ouders niet meer ziet

Een problematische scheiding kan ontaarden in ‘ouderonthechting’. Dat houdt in dat het kind, beïnvloed door een van zijn ouders, de andere ouder niet meer wil zien. Maar uiteindelijk is het kind daar zelf de dupe van. Hoe werkt ouderonthechting, wat zijn de gevolgen en wat is eraan te doen? Psycholoog Heleen Koppejan: ‘Ik stel op trainingen de vraag: wat zou de ene ouder nu voelen?’

Deel 2 in een serie over ouder-kindrelaties.

Het kind zal ontkennen dat er ooit een band is geweest met de buitengesloten ouder.

‘Na een scheiding zijn er altijd gekrenkte gevoelens. Het lukt natuurlijk ook niet altijd die te verbergen voor de kinderen. Dat is doorgaans tijdelijk. Het wordt een ander verhaal als de ouder inspeelt op de loyaliteit van het kind en zijn of haar overtuigingen over de ex-partner overdraagt aan het kind. Bij ouderonthechting kiest een kind vanuit een loyaliteitsconflict de kant van een van de ouders. Het kind ziet zich genoodzaakt een coalitie te vormen met de ene ouder, de “coalitieouder”, en de andere ouder buiten te sluiten.’

‘De term die hier in Nederland het meest voor gebruikt wordt is ouderverstoting, als vertaling van het internationaal gangbare parental alienation. Ik vind ouderverstoting een wat lastige term omdat daarmee ook gesuggereerd wordt dat er een dader is: iemand verstoot een ouder. Is het kind dan de dader of is dat de andere ouder? En als er een dader is, moet die dan ook gestraft worden? Er zitten te veel conclusies in die term en ik weet ook dat kinderen het heel erg vinden als ze te horen krijgen dat ze hun ouder verstoten hebben. Ik ben dus op zoek gegaan naar een term die meer het proces achter de problematiek weergeeft, een term die laat zien wat er achter de zichtbare verschijnselen zit. Het kind zal ontkennen dat er ooit een band is geweest met de buitengesloten ouder. Zo kwam ik op de term ouderonthechting.’

Complexe scheidingen

‘In z’n algemeenheid kun je zeggen dat zo’n 80 procent van de mensen die gaan scheiden er wel uit komt. Ik ben zelf gescheiden en alweer lang geleden hertrouwd. Mijn scheiding hoort gelukkig bij die 80 procent waar je nooit iets van hoort. Mijn ex-man en ik zijn altijd bij elkaar over de vloer blijven komen; ik heb hem hoog zitten als vader. Bij vrienden zag ik soms hoe complex een scheiding kan zijn en dat prikkelde mijn nieuwsgierigheid. Op een zeker moment heb ik een lezing bijgewoond van Joep Zander, de man die de term ouderverstoting in Nederland heeft geïntroduceerd. Ik ben ten slotte onderzoek gaan doen naar dit onderwerp en promoveer op de rol van emoties bij complexe scheidingen.’

‘Zo’n 20 procent van de scheidingen geldt als complex en bij een deel daarvan is er sprake van ouderonthechting. Elke casus van ouderonthechting is anders, elk geval heeft z’n eigen dynamiek. We zien als professionals veel dat in ieder geval een van de ouders zelf een onveilige hechtingsstijl heeft aangeleerd in zijn of haar jeugd. Dan is er veel oude pijn, zoals verlatingsangst, en dat maakt het moeilijker een breuk te accepteren. Uit mijn onderzoek blijkt dat gevoelens van woede, haat, walging en minachting tegenover de ex-partner in sterke mate correleren met de zorgen die deze mensen hebben over de ouderschapskwaliteiten van die ex-partner. Die emoties hebben ook een voorspellende waarde voor complexe scheidingen.’

‘Ze voelden zich verantwoordelijk voor de ouder, terwijl ze zelf verzorgd moesten worden’

Verder kijken

‘Ik laat op trainingen over ouderonthechting altijd een filmpje zien van een moeder die haar kind probeert weg te houden bij de vader. Op grond van het gedrag denk je: dat kun je toch niet maken? Je mag niet liegen, je mag niet je ex bellen en zeggen dat het kind ziek is en dus niet kan komen, terwijl dat niet zo is. Maar ik stel dan de vraag: wat zou moeder nou voelen? Welke emotie zou ze voelen waardoor ze doet wat ze doet? Dan komen er allerlei antwoorden: misschien is ze bang dat het kind meer opheeft met de vader, misschien heeft ze nog veel verdriet om de scheiding, misschien is ze boos, misschien mist ze haar kind als het bij de vader is, misschien is ze jaloers.’

‘Als je een laag dieper kijkt en probeert te achterhalen waarom de ouder zo doet, kun je als hulpverlener die ouder ook bereiken en kun je hem of haar helpen de pijn te verwerken.’

‘In de rapporten van het Expertteam Ouderverstoting waarin ik heb gezeten, hebben wij duidelijk gesteld dat je goed moet onderzoeken waarom het kind geen omgang meer wil met een ouder. Want er zijn natuurlijk ook situaties denkbaar waarin het kind een gegronde reden heeft om niet meer naar de ouder toe te willen, zoals mishandeling. Om te zien of er sprake is van ouderonthechting moet je als professional goed kijken naar het gedrag van het kind.’

‘We weten dat het kind bij ouderonthechting op een specifieke manier laat zien dat het geen omgang meer wil met een van de ouders. Het kind zal dan in denigrerende termen spreken over de buitengesloten ouder: “Mijn vader was slecht, is slecht en zal ook nooit goed worden.” Het kind zal heel zwart-wit denken: de ouder voor wie het gekozen heeft is perfect en heeft alleen maar goede eigenschappen, de andere ouder heeft alleen maar slechte eigenschappen. Het kind zal ook volwassen termen gebruiken. En zo zijn er nog een aantal zaken waarmee je kunt toetsen of er sprake is van ouderonthechting.’

CV Heleen Koppejan

is levenslooppsycholoog NIP en promovendus bij de Universiteit Utrecht. Heeft zich gespecialiseerd op het gebied van ‘parental alienation’, ook wel ouderverstoting genoemd. Zelf noemt zij het ouderonthechting. Is lid van projectteam Scheiden zonder Schade van de overheid en heeft daarnaast in opdracht van demissionair minister Dekker met een team experts een rapport over ouderverstoting uitgebracht. Heeft een eigen praktijk waar zij ouders en kinderen begeleidt, en in opdracht van rechtbanken onderzoek doet naar de onderliggende dynamieken bij omgangsproblemen. Daarnaast heeft ze een eigen trainingsinstituut.

Vooral verstoten vaders

‘We weten uit onderzoek dat kinderen die mishandeld worden veel genuanceerder zijn over de mishandelende ouder. Kijk ook maar naar de documentaire over de kinderen van Ruinerwold: je ziet hoe genuanceerd deze kinderen over hun ouders spreken. Ze zijn allemaal mishandeld en een aantal kinderen is ook misbruikt, maar toch zie je nog de liefde die ze voelen voor hun ouders; dat deel is er ook. En dat stuk is ogenschijnlijk weg bij kinderen die lijden onder ouderonthechting.’

‘Het is heel menselijk om bondjes te sluiten, om anderen binnen en buiten te sluiten. Dat doen zowel vaders als moeders. Alleen kent Nederland nog veelal een traditionele rolverdeling, waarbij de moeder parttime werkt en de zorgtaken op zich neemt en de vader fulltime werkt. Na de scheiding blijft die rolverdeling vaak intact. En een belangrijk element bij ouderonthechting is tijd: hoe meer gelegenheid je hebt om je negatieve emoties over je ex uit te stralen naar je kind, hoe groter de kans dat het kind voor jou zal kiezen. Doordat het vooral moeders zijn die voor de kinderen zorgen na een scheiding, zien we dus dat het meestal vaders zijn die worden buitengesloten.’

Vaker verslaafd

‘De gevolgen van ouderonthechting voor het kind zijn groot. Je ziet op korte termijn dat kinderen depressief raken, verdrietig worden, zich terugtrekken of je ziet juist dat ze boos worden, soms ook op de ouder met wie ze in een bondje zitten. Op de lange termijn zie je dat deze kinderen meer stress, angst, woede en depressie ervaren en ook vaker verslaafd zijn aan drank of middelen. Maar het fundamentele kenmerk is denk ik wel dat deze kinderen hun autonome zelf niet hebben kunnen ontwikkelen. Ze voelden zich verantwoordelijk voor het welzijn van de coalitieouder, terwijl ze zelf verzorgd moesten worden. Dat pleasende en verzorgende gedrag blijven ze vertonen in hun volwassen leven.’

Meer kennis over het onderwerp bij hulpverleners, rechters en advocaten

‘Ik pleit voor meer kennis van dit onderwerp bij hulpverleners, rechters en advocaten, en meer overleg. Want hoe intens verdrietig is het dat een kind door een scheiding, dus niet door een ongeval of ziekte, een ouder kwijtraakt? Hoe triest is het dat het kind die ouder als slecht moet zien, terwijl het zichzelf misschien wel in die ouder herkent?’

Bron: Sanne Kloosterboer – Heleen Koppejan –

Lees het volledige artikel: https://fd.nl/samenleving/1412669/als-het-kind-een-van-de-ouders-niet-meer-ziet